FAQ

Een reader definiëren we in deze context als een verzameling van uittreksels (geen integrale werken) uit het werk van één of meer auteurs, waarbij het samenbrengen van deze uittreksels gebeurt vanuit een weloverwogen (wetenschappelijke) methode, structuur of opvatting.

Indien u als docent een reader wilt samenstellen en ter beschikking stellen van uw studenten, dient u om helemaal wettelijk in orde te zijn, de volgende stappen te ondernemen:

Stap 1: Zijn de uittreksels die u wilt opnemen, auteursrechtelijk beschermd?

Eerst en vooral dient u na te gaan of de uittreksels die u wilt opnemen in uw reader, auteursrechtelijk beschermd zijn. Indien u op het werk waarin het uittreksel voorkomt het logo © of de vermelding “Alle rechten voorbehouden” terugvindt, geeft dit een sterke indicatie dat het werk beschermd is. Ga verder naar Stap 2.

Een werk waarop noch het logo ©, noch de vermelding “Alle rechten voorbehouden” staat, is niet per definitie onbeschermd. Auteurs hoeven immers niet op hun werk aan te geven dat het auteursrechtelijk beschermd is. Algemeen kan worden gesteld dat de meeste werken beschermd zijn en dat u dus toestemming moet vragen om ze te gebruiken. Ga verder naar stap 2.

Opgelet: Sommige auteurs koppelen een Creative Commons-licentie aan hun werk, waardoor u het werk onder bepaalde voorwaarden mag gebruiken zonder toestemming te vragen. U dient wel steeds de naam van de auteur te vermelden. De auteur kan zelf de draagwijdte van de licentie bepalen (bijv. het niet toestaan van commercieel gebruik, het niet toestaan van afgeleide werken,…). Op de website van Creative Commons vindt u de verschillende soorten licenties terug.

Stap 2: Toestemming vragen

Indien het onderdeel dat u wilt opnemen in uw reader, deel uitmaakt van een auteursrechtelijk beschermd werk waarvan de auteur nog in leven is, dient u uitdrukkelijke toestemming te vragen én te krijgen om het te kunnen gebruiken. Indien de auteur overleden is, is geen toestemming meer vereist, maar dient wel een billijke vergoeding te worden betaald aan de rechthebbenden (meestal de erfgenamen van de auteur). Ingeval u toestemming moet vragen, moet u soms ook een vergoeding betalen. Indien het werk uitgegeven is bij een uitgever, dient u toestemming te vragen aan de uitgever. Indien de auteur van het werk zijn/haar rechten in beheer heeft gegeven aan een collectieve beheersvennootschap, dient u zich tot deze laatste te richten om toestemming te vragen. Indien geen van deze scenario’s het geval is, dient u de auteur rechtstreeks te contacteren.

Indien u opmerkt dat uw werk geplagieerd wordt, gelieve dit te melden bij de Commissie wetenschappelijke integriteit.

De Belgische auteursrechtelijke regelgeving definieert een auteurswerk erg ruim als "een werk van letterkunde of een kunstwerk". Het kan bijvoorbeeld gaan om één van de volgende (niet-limitatieve) werken, ongeacht op welke manier ze werden vastgelegd: 

• Educatieve en wetenschappelijke teksten : handboeken, cursussen, encyclopedieën, artikels uit wetenschappelijke tijdschriften… 
• Journalistieke teksten : reportages, interviews, artikels…
• Visuele werken: foto’s, schilderijen, kaarten, plannen…
• Werken van beeldende kunst: beeldhouwwerken, architectuur… 
• Audiovisuele werken: films, televisieseries, documentaires…
• Literaire teksten: romans, gedichten, theaterstukken, vertalingen, bewerkingen…
• Software
• Databanken
• Overige: e-mails, websites, reisgidsen, agenda’s, kunstboeken, catalogi, muziekwerken en muziekpartituren, gebruiksaanwijzingen…

Bovenstaande werken zijn auteursrechtelijk beschermd als het om een originele creatie gaat die de persoonlijkheid van de auteur weerspiegelt. Deze originele creatie hoeft echter niet “nieuw” te zijn. Twee schilders kunnen bijvoorbeeld perfect onafhankelijk van elkaar en op verschillende tijdstippen eenzelfde landschap of stadsgezicht op doek hebben vastgelegd. Beiden zullen ze auteursrechtelijke bescherming genieten.

Belangrijk is wel om er op te wijzen dat er enkel bescherming wordt verleend aan de specifieke vorm van het werk, en niet aan de onderliggende ideeën, concepten, stijlen, methodes, etc. Zo wordt er bij een literair werk bescherming verleend aan de tekst zelf van het verhaal (zijnde de vorm van de creatie), maar niet aan de onderliggende verhaallijn (zijnde de abstracte ideeën die achter de creatie schuilen of de materiële feiten). 

Een overzicht van andere vormen van intellectuele rechten (naast het auteursrecht) vindt u als personeelslid op de website van de Tech Transfer Office van de Universiteit Hasselt. Voor vragen of meer uitleg hieromtrent, kan u mailen naar techtransfer@uhasselt.be. 

Het auteursrecht behoort tot de intellectuele (eigendoms)rechten. Intellectuele rechten zijn exclusieve rechten die de wetgever verleent voor bepaalde creaties, waardoor enkel de houder van dat recht – met uitsluiting van alle anderen – de creatie vrij kan gebruiken. De reden voor dit exclusieve recht: zonder vergoeding voor hun creaties en de daarmee gepaard gaande investeringen zouden auteurs en uitgevers kunnen twijfelen om tot creëren over te gaan, waardoor de samenleving culturele werken zou kunnen mislopen.

Het auteursrecht valt uiteen in twee componenten, namelijk de vermogensrechten en de morele rechten. 

de vermogensrechten 

• Definitie
  De vermogensrechten bieden de auteur de mogelijkheid om inkomsten te verwerven uit diens werk. Enkel de auteur bezit immers het exclusieve recht om het gebruik van zijn/haar werk te verbieden of juist toe te laten, al dan niet gekoppeld aan het betalen van een vergoeding. 
• Types
  De belangrijkste vermogensrechten zijn het reproductierecht, het distributierecht en het recht van mededeling aan het publiek:
  • reproductierecht:
    het recht het werk te verveelvoudigen, te bewerken en te vertalen.
    Voorbeelden: alle vormen van kopie, adaptaties, vertalingen… 
  • distributierecht:
    het recht het werk in de handel te brengen, te verspreiden en toestemming te geven tot het verhuren of uitlenen van het werk.
    Voorbeelden: het op de markt brengen van (materiële) exemplaren van een werk onder de vorm van boeken, cd’s, dvd’s, etc.
    Opmerking: De auteur kan niet verbieden dat zijn werk wordt uitgeleend voor een educatief of cultureel doel door instellingen die daartoe door de overheid zijn erkend of opgericht, bijvoorbeeld universiteitsbibliotheken.
  • recht van mededeling aan het publiek:
    het recht om het werk op eender welke manier aan het publiek mee te delen.
    Voorbeelden: het online beschikbaar stellen van een artikel, de live uitvoering van muziek door een groep muzikanten, het voorlezen van een boek …
    Opmerking: De auteur heeft wel het recht om een mededeling aan het publiek te verbieden, maar hij kan dit niet voor een kosteloze privé-uitvoering in familiekring of de kosteloze uitvoering in het kader van schoolactiviteiten die zowel binnen als buiten de gebouwen van de onderwijsinstelling kan plaatsvinden (bijv. een Powerpointpresentatie). “Kosteloos” houdt in dat er geen entreegeld mag worden gevraagd. 

de morele rechten

Naast de vermogensrechten bezit de auteur ook morele rechten, die nauw verbonden zijn met de persoonlijkheid van de auteur. Deze morele rechten laten de auteur toe om steeds erkend te worden als de auteur van het werk (=vaderschapsrecht), om te beslissen over de manier en het moment waarop het werk openbaar wordt gemaakt (=recht om het werk bekend te maken), en ten slotte om te eisen dat diens werk niet wordt veranderd of aangetast (=recht op eerbied voor het werk). 

Opmerking: de auteur behoudt in principe de morele rechten op diens werk. Ook als anderen het werk mogen gebruiken, moeten zij de morele rechten van de auteur respecteren. De auteur kan in specifieke gevallen wel contractueel verzaken aan de uitoefening van zijn morele rechten.

Een overzicht van andere vormen van intellectuele rechten (naast het auteursrecht) vindt u als personeelslid op de website van de Tech Transfer Office van de Universiteit Hasselt. Voor vragen of meer uitleg hieromtrent, kan u mailen naar techtransfer@uhasselt.be.  

Een werk dat een originele vorm heeft, wordt automatisch beschermd onder het auteursrecht. De vereiste van originaliteit verwijst naar een eigen intellectuele activiteit van de auteur en de persoonlijke stempel die de auteur op zijn/haar creatie drukt. Er moet geen bijkomende procedure worden ingesteld en het auteurswerk hoeft evenmin te worden gepubliceerd. Met andere woorden: het auteursrecht ontstaat samen met de originele creatie.

De vermelding "©" wijst erop dat een bepaald werk wordt beschermd onder het auteursrecht, maar is puur informatief. Het is geen voorwaarde om het auteursrecht te kunnen uitoefenen. Omgekeerd betekent de vermelding "©" niet automatisch dat het werk ook daadwerkelijk auteursrechtelijk beschermd is. Dat hangt immers af van de vraag of het werk origineel is en of de beschermingstermijn nog niet verstreken is. 

• Een student fotokopieert in de bibliotheek de persartikels die met zijn thesisonderzoek te maken hebben.
• Een doctoranda scant een illustratie die zij in een wetenschappelijk boek aantreft.

• Er wordt geen winst nagestreefd; en
• De normale exploitatie van de beschermde werken lijdt hier niet onder; en
• Dit gebeurt in het kader van de normale activiteiten van de instelling; en
• De bron en de naam van de auteur moeten vermeld worden, tenzij dit niet mogelijk blijkt. 

• Er mag enkel geciteerd worden uit werken die op geoorloofde wijze openbaar gemaakt zijn.
• Het citaat mag enkel worden gebruikt met het oog op kritiek, polemiek, recensie of onderwijs, of in het kader van wetenschappelijke werkzaamheden.
• Het citeren moet gebeuren overeenkomstig de eerlijke beroepsgebruiken. 
• Het citeren moet gebeuren met bronvermelding en naam van de auteur, tenzij dit niet mogelijk blijkt.
• Het citaat moet kort zijn (hierover bestaan niet echt strikte regels. Het moet afgewogen worden, waarbij rekening wordt gehouden met de lengte van het oorspronkelijk werk en het doel van het citaat).

Het auteursrecht wordt voor een vrij lange tijd toegekend, namelijk tot zeventig jaar na het overlijden van de auteur. Dit wordt berekend vanaf 1 januari van het jaar dat volgt op dit van het overlijden van de auteur. Indien het werk uit verschillende banden, delen, nummers of afleveringen bestaat dan loopt de beschermingstermijn voor elk onderdeel afzonderlijk.

Klik hier voor speciale gevallen van de beschermingsduur van het auteursrecht.

Standaard wordt het auteursrecht toegekend tot zeventig jaar na het overlijden van de auteur. Er zijn echter speciale gevallen mogelijk, bijvoorbeeld werken met meerdere auteurs, audiovisuele werken, enzovoort. Ze worden hieronder kort toegelicht:

• Meerdere auteurs
  Zijn er meerdere auteurs, dan wordt de termijn van zeventig jaar berekend vanaf het overlijden van de langstlevende auteur.
• Audiovisuele werken
  Voor audiovisuele werken geldt de termijn tot zeventig jaar na de dood van de langstlevende van de volgende personen: de hoofdregisseur, de scenarioschrijver, de tekstschrijver, de componist van de speciaal voor de film gecreëerde muziek.
• Anonieme of pseudonieme werken
  Voor anonieme en pseudonieme werken kan de termijn niet worden berekend vanaf het overlijden van de auteur. Het alternatief is zeventig jaar vanaf het tijdstip waarop het werk voor het publiek toegankelijk gemaakt is, maar deze gebeurtenis moet wel plaatshebben binnen zeventig jaar na de totstandkoming van het werk.
  Als het pseudoniem echter geen twijfel laat bestaan over de identiteit van de auteur of als de auteur zich bekend maakt tijdens de zeventig jaar na openbaarmaking van het werk, geldt de gewone beschermingstermijn van zeventig jaar na het overlijden van de auteur.
• Publicatie na overlijden auteur
  Wanneer een werk voor het eerst wordt gepubliceerd, meer dan zeventig jaar na het overlijden van de auteur, verwerft de persoon die tot een dergelijke publicatie overgaat (bijvoorbeeld erfgenamen, de vinder van een onuitgegeven manuscript, voor brieven: de erfgenamen van de geadresseerde) een bescherming die gelijkwaardig is met die van de vermogensrechten van de auteur, en dit voor een duur van vijfentwintig jaar vanaf 1 januari van het jaar dat volgt op dat van de eerste publicatie of publieke mededeling.
• Postume werken
  Indien het werk binnen de zeventig jaar na de totstandkoming gepubliceerd wordt of aan het publiek meegedeeld wordt, geldt de gewone regel: het werk wordt beschermd tot zeventig jaar na het overlijden van de auteur, maar het zijn de rechtverkrijgenden die van deze bescherming genieten.

Voor werknemers en ambtenaren van universiteiten stelt de Codex Hoger Onderwijs (pdf) dat vermogensrechten op “vindingen” automatisch toekomen aan de universiteit. Met “vindingen” bedoelt de  wetgever onder meer computerprogramma’s en databanken die, met het oog op een industriële of landbouwkundige toepassing voor commerciële doeleinden aanwendbaar zijn. In afwijking op de gewone regel geldt hier dus dat niet de personeelsleden, maar UHasselt auteur is van software en databanken.

De persoon die de creatie ontwerpt en dus ook de stempel van zijn/haar persoonlijkheid op het werk drukt, wordt beschouwd als auteur. Deze algemene regel geldt ook voor werken die men tot stand brengt als werknemer of als ambtenaar, en voor werken die men op bestelling maakt voor een opdrachtgever. Wie enkel materiële, technische of financiële hulp heeft geboden bij de totstandkoming van het werk, wordt dus geen (co)auteur van het werk. De auteursrechten blijven toebehoren aan de fysieke persoon die het werk effectief tot stand brengt. Indien de werkgever of opdrachtgever de auteursrechten wil verwerven, is een uitdrukkelijke rechtenoverdracht daarom noodzakelijk (via een contract, arbeidsovereenkomst, etc.).  

Concreet betekent dit dat UHasselt niet de auteur is van werken van haar personeelsleden of studenten. De auteursrechten blijven als algemene regel steeds toebehoren aan de personeelsleden en studenten zelf. Ook hier is dus een uitdrukkelijke rechtenoverdracht nodig als UHasselt toch het auteursrecht wil hebben op de creaties van haar personeelsleden of studenten. 

In geval van twijfel is de auteur de persoon wiens naam (of pseudoniem) op het werk voorkomt, tenzij het tegendeel wordt bewezen. Indien de auteur anoniem wenst te blijven, geldt ten aanzien van derden dat de uitgever de auteursrechten uitoefent tot op het ogenblik dat de identiteit van de auteur bekend wordt.

Opgelet: voor software en databanken geldt een afwijkende regeling en komen de rechten wel automatisch toe aan de werkgever. Klik hier voor meer informatie. 

De auteurs van een gezamenlijk werk (de “coauteurs”) regelen in principe hun onderlinge verhoudingen bij overeenkomst. 

Als er geen overeenkomst bestaat tussen de coauteurs en hun respectievelijke bijdragen zijn splitsbaar, spreekt men van een deelbaar werk. In dat geval worden de auteursrechten op het gehele werk gezamenlijk uitgeoefend, maar elke auteur mag zijn/haar eigen bijdrage ook afzonderlijk exploiteren zonder tussenkomst van de coauteurs (bijvoorbeeld: in het geval van een geïllustreerd boek mag de auteur van de tekeningen deze apart exploiteren). De coauteurs mogen echter niet hun eigen bijdrage inbrengen in een ander werk (bijvoorbeeld: de auteur van de tekeningen mag een andere tekstschrijver niet de opdracht geven een nieuwe tekst te schrijven voor bij de bestaande tekeningen).

Als de respectievelijke bijdragen van de coauteurs niet splitsbaar zijn, spreekt men van een ondeelbaar werk. In dat geval voorziet de wet – bij gebrek aan overeenkomst – in het principe dat de coauteurs hun rechten op de creatie gezamenlijk en gelijk uitoefenen. 

Op het internet vindt u heel wat gegevens terug: software om te downloaden, foto’s, teksten, … Het feit dat deze gemakkelijk terug te vinden zijn, betekent echter niet dat deze zomaar mogen worden overgenomen en gebruikt. Ook op online gegevens rusten auteursrechten en dus moet u in principe de algemene regels van het auteursrecht respecteren. Zo bevorderen bijvoorbeeld Open Access kanalen de toegankelijkheid tot allerlei artikels, zonder dat de auteurs daarbij automatisch afstand doen van al hun rechten. 

Toch vindt u online ook gegevens terug met verregaande gebruiksrechten voor derden, ook wel “licenties” genoemd. Dit is de situatie van copyleft, waarbij een origineel werk en alle afgeleiden daarvan steeds vrij kunnen worden aangepast, uitgebreid en verbeterd.  Het kan bijvoorbeeld gaan om een "creative commons licentie", waarbij het kopiëren, distribueren en mededelen van het werk toegelaten is onder bepaalde voorwaarden. 

UHasselt hanteert onderstaande definitie van plagiaat (uit het onderwijs- en examenreglement (pdf)):

Plagiaat is een onregelmatigheid die bestaat uit overname of vertaling van het werk van anderen, op identieke wijze of onder licht gewijzigde vorm en zonder adequate bronvermelding. Ook teksten laten opstellen door derden wordt als plagiaat beschouwd.

"...overname of vertaling van het werk..."

Werk = (fragment van een) tekst, afbeelding, cijfermateriaal, grafiek, geluids- of beeldopname, schema, enz.
- werk in gedrukte versie: boek, tijdschriftartikel, enz.
- werk in elektronische versie: online encyclopedie, e-book, enz.

"...op identieke wijze of onder licht gewijzigde vorm..."

- Citeren = letterlijke overname van een fragment tussen "dubbele aanhalingstekens".
- Parafraseren = overname van iemands ideeën of stellingen in licht gewijzigde vorm, d.i. geherformuleerd in eigen bewoordingen.
- Vertalen = overname van teksten in een andere taal, bijvoorbeeld van het Engels naar het Nederlands.

"...zonder adequate bronvermelding."

Citeren, parafraseren of vertalen zonder bronvermelding = plagiaat!

Opdrachten van studenten:
Elke opdracht die u als student oplaadt in Blackboard, wordt op plagiaat gecontroleerd.

Bestanden van docenten:
Elk bestand dat u als docent oplaadt in Blackboard, kan u via ‘Direct submit’ controleren op plagiaat.

Bachelor- en masterproeven:
Wanneer u uw bachelor- of masterproef inlevert, wordt deze op plagiaat gecontroleerd

Als u een werk wilt bekend maken waarin een afbeelding van één of meerdere personen is verwerkt, moet u eerst toestemming vragen aan de betrokken persoon of personen om dit beeldmateriaal (verder) te verspreiden. Elke persoon heeft namelijk een recht op afbeelding. Dit houdt in dat het maken en verspreiden van iedere visuele afbeelding van een geïndividualiseerde en herkenbare persoon onderworpen is aan de toestemming van de betrokkene! Het maakt hierbij niet uit welke techniek er werd gebruikt: een foto, een tekening, een schilderij… Toestemming voor het maken van de afbeelding, betekent niet automatisch toestemming voor het verspreiden van de afbeelding. 

Maak gebruik van volgend document (docx) voor het schriftelijk vastleggen van deze toestemming om problemen nadien te voorkomen. 

Indien uw onderzoek door FWO, ERC of door een kaderprogramma van de Europese Unie werd gefinancierd, bijvoorbeeld via Horizon 2020 of FP7, dan moet het in open access bekend worden gemaakt. Klik hier voor een stappenplan om aan deze voorwaarde te kunnen voldoen (docx).

Door het SPARC Author Addendum toe te voegen aan de copyrightovereenkomst die u heeft ontvangen van de uitgever, behoudt u de volgende rechten:

• het recht om uw artikel via eender welk medium en voor niet-commerciële doeleinden te reproduceren, te verspreiden en publiek mede te delen.
• het recht om afgeleide werken te maken van uw artikel
• het recht om anderen toestemming te geven tot niet-commercieel gebruik van uw artikel zolang u wordt erkend als auteur van het artikel en het tijdschrift waarin het artikel is verschenen wordt geciteerd als de bron van eerste publicatie van het artikel.

U mag dus kopieën van je artikel maken en verspreiden voor onderwijs en onderzoek en uw artikel op persoonlijke of institutionele websites en in Open Access digitale repositories plaatsen, bijvoorbeeld in de Document Server van UHasselt.

Door een Creative Commons licentie aan uw werk toe te voegen, behoudt u alle auteursrechten en is het kopiëren, distribueren en mededelen van uw publicatie toegelaten onder de voorwaarde dat uw naam wordt vermeld en op de voorwaarden die u zelf stelt. U kan de draagwijdte van de licentie namelijk volledig zelf bepalen (bijv. het niet toestaan van commercieel gebruik, het niet toestaan van afgeleide werken,…). Op de website van Creative Commons kan u kiezen uit een aantal licenties. 

Met de licentie tot publiceren/licence to publish geeft u aan de uitgever toestemming om uw publicatie te publiceren in druk en/of in digitale vorm, maar behoudt u ook het recht om de gepubliceerde versie te mogen gebruiken voor onderwijs- of onderzoekdoeleinden en te mogen plaatsen in het digitale archief (repository) van de instelling waar u werkt, bijvoorbeeld in de Document Server van UHasselt. De licentie omvat ook het recht van de uitgever om publicatie in het repository pas toe te staan 6 maanden nadat het artikel verschenen is. Download, vervolledig en onderteken het modeldocument en stuur ze naar uw uitgever:

• Nederlandse versie (doc)
• Engelse versie (doc)

De preprint is het manuscript dat nog niet onderworpen is aan peer-review en nog niet aanvaard is voor publicatie. 
De post-print is het peer-reviewed manuscript dat aanvaard is voor publicatie (meestal een Word of LaTeX file). Het is inhoudelijk hetzelfde als de gepubliceerde versie, maar dan zonder de lay-out en opmaak van de uitgever.

Studenten kunnen Dave Bosmans contacteren indien ze meer informatie wensen over het gebruik van het UHasselt logo. Onderzoekers vinden daarentegen op het intranet de nodige richtlijnen: https://www.uhasselt.be/intra/huisstijl-UHasselt/ALGEMEEN-Huisstijl-huisstijl/logo-UHasselt.html.

Dit mag onder voorwaarde dat:

• de foto’s worden gebruikt met het oog op kritiek, polemiek, recensie of onderwijs, of in het kader van wetenschappelijke werkzaamheden;
• je de naam van de architect vermeldt als bronvermelding. Opgelet: vermeld niet het adres van het huis, aangezien dit een inbreuk is op de privacy van de bewoners.

Bovenstaande regelgeving valt onder één van de uitzonderingen op het auteursrecht, nl. het citaatrecht, en geldt zowel voor foto’s van Belgische huizen als voor foto’s van huizen die zich in het buitenland bevinden.

Opgelet: Wanneer je (een deel van) je thesis bij een uitgever wilt publiceren, is het normale auteursrecht van toepassing en dien je voor de opname van de foto’s in je thesis dus wel toestemming te vragen aan de architect.

Ja, dit mag, maar je dient wel rekening te houden met het portretrecht van de desbetreffende personen. Meer informatie over dit portretrecht vind je hier.

Vraag eerst toestemming voor de vertaling aan de auteur van de cartoon. Van zodra je die verkregen hebt, kan je de vertaalde cartoon opnemen in je onderzoek onder de volgende voorwaarden:

• Neem de cartoon enkel op indien deze wetenschappelijk relevant is voor je onderzoek;
• Vermeld de naam van de auteur van de cartoon als bron.

Opgelet:
Van zodra je je onderzoek waarin de vertaalde cartoon is opgenomen, bij een uitgever wilt publiceren, is het normale auteursrecht van toepassing en dien je voor de opname van de cartoon nogmaals expliciet toestemming te vragen aan de auteur.